Smeerolie

Als buitenlander heb ik er nooit iets van gemerkt, geen beambte of particulier in Bolivia heeft me ooit extra geld gevraagd voor een dienst of ook maar een hint gegeven dat dit nodig zou zijn. Toch blijkt ook hier een klein beetje geld procedures te kunnen bespoedigen, net als bijna overal ter wereld.

"Een machine draait niet zonder olie. Zo moet je het zien," zegt mijn Boliviaanse vriend Carlos. Zijn vrouw Candela heeft meegeluisterd. Zij vertelt dat ze het ook maar pas ontdekte. Ze wilde met de bus van de ene stad naar de andere. Maar helaas waren alle kaartjes uitverkocht. Dat kwam slecht uit. Ze ging terug naar huis en vertelde Carlos dat er geen enkel kaartje meer te verkrijgen was. Ze had het overal gevraagd, maar steeds hetzelfde antwoord gekregen.

"Wedden dat er nog wel kaartjes zijn?" had haar man geantwoord. "Okee, laat maar eens zien dan." Samen gingen ze terug naar de terminál de buses, het busstation. Carlos ging naar het eerste de beste loket. Met een vriendelijke, bijna flemende stem vroeg hij de dame achter het loket of er misschien nog kaartjes waren.
"Ach nee, meneertje, wat jammer nu, u bent de zoveelste die het vraagt, maar alles is uitverkocht," antwoordde de vrouw.
"Oei, dat is een probleem voor mij," zei Carlos. "Misschien kunt u zo vriendelijk zijn om nog één keer te kijken? Le voy a reconocer, ik zal u erkentelijk zijn. Gelijktijdig legde hij discreet een briefje van 20 bolivianos (omgerekend 2 euro) op tafel.
"Mmm ik zal nog eens even in het boek kijken," zei de vrouw.
"Eens even zien.... hé, wacht eens... die mevrouw van stoel 21, die heeft gisteren afgezegd. Dat was ik vergeten. Dan heeft u geluk, meneer, er is toch nog een stoel beschikbaar. Die had ik over het hoofd gezien. Hier heeft u uw kaartje."
Carlos krijgt zijn plaatsbewijs en het biljet van 20 bolivianos is verdwenen. Zo gaat dat.

Ook op wat grotere schaal gebeuren dit soort dingen. Als je een leuke baan wilt bij de overheid of op de universiteit, heb je een kruiwagen nodig, iemand die je kent en die bereid is het voor je te regelen. Dat gaat meestal niet voor niets. Het kost in het begin vooral veel praten en slijmen. De aanhouder wint. Als je dan het baantje hebt, kun je er in elk geval op rekenen dat je eerste maandloon voor je weldoener is. In sommige gevallen zul je ook daarna aan hem maandelijks een deel van je salaris moeten afstaan, soms tot de helft. Je accepteert het met veel tegenzin. In elk geval heb je de begeerde baan. En je weldoener in zijn hoge positie blijft uiterst vriendelijk. Hij accepteert je bijna als een gelijke. Dus je betaalt. Je neemt je voor zelf nooit zo te worden. Maar een aantal jaren later, na de nodige promoties, wil je ook wel eens dat mooie huis en die auto. De maandlasten zijn hoog. Je bent nu in de positie om een ander dit soort "gunsten" te bewijzen. En je doet het, op dezelfde manier.

De regering van Bolivia heeft uiteraard officiële programma's om de corruptie uit te bannen. Vooralsnog hebben ze weinig succes. Dat is nauwelijks verbazend, als de meeste wanpraktijken juist gebeuren binnen het overheidsapparaat. Vaak komt het voort uit het feit dat de functionarissen echt weinig verdienen. Dat is bijvoorbeeld het geval voor politieagenten. Het is niet zo dat zij hun diensten afhankelijk stellen van geld. Ze doen hun plicht. Maar als je goed geholpen bent door een agent, is het gebruikelijk om je dankbaarheid om te zetten in een kleine gift en hem, omgerekend naar Nederlandse maatstaven, één of twee briefjes van twintig euro in de handen te stoppen. Dat zal hij zeker niet weigeren en de volgende keer staat hij in elk geval weer voor je klaar om zijn plicht te doen.

Hoe hoger in de boom, hoe meer mensen verdienen langs deze verborgen weg. Iedereen weet dat. Een lagere ambtenaar zal het echt niet laten als de hoge heren zelf met een veelvoud hun zakken vullen. Vandaar dat de pogingen van de regering om de corruptie uit te bannen tot niets leiden. Bovendien, de president zelf was een cocaboer. Die cocablaadjes werden heus niet alleen gebruikt om te kauwen. Evo Morales heeft ervoor gezorgd dat er meer coca wordt verbouwd dan ooit en dat de Amerikaanse antidrugseenheden het land zijn uitgegooid. Er zijn maar weinig Bolivianen die niet geloven dat de drugsbaronnen Evo op de een of andere manier wel "erkentelijk" zullen zijn.

Mijn vriend Carlos heeft gelijk. Smeergeld is hier inderdaad de olie die de maatschappij soepel laat draaien. Het is niet uit te bannen, want je zult wel gek zijn als je er niet aan meedoet. Is het slecht? In wezen wel natuurlijk, maar het is ook een realiteit waar je niet altijd omheen kunt.